جامه پوش: ابریشم، یکی از قدیمی‌ترین الیاف شناخته شده توسط بشر و بر گرفته از کشور پر افسانه چین است. طبق افسانه‌های چینی، ملکه هسی لینگ شی، همسر امپراطور هوانگ تی (که امپراطور زرد نیز نامیده می شد) نخستین کسی بود که به طور تصادفی ابریشم را به عنوان الیاف مناسب برای بافت پارچه کشف کرد.
این افسانه دقیق باشد یا نباشد، مهم این است که نخستین منابع موجود تاریخ در رابطه با تولید ابریشم از کشور چین شروع شده است. نکته جالب در رابطه با ابریشم و پارچه‌های ابریشمی این است، که برای نزدیک به ۳ هزار سال چینی‌ها انحصار جهانی تولید ابریشم را در دست داشتند و هیچ رغیبی در این زمینه نداشتند.
جاده ابریشم، گره خورده به داستان تجارت پارچه ابریشم
ابریشم اگر چه ابتدا مختص به افراد سلطنتی چین بود، اما به مرور زمان در بین مردم گسترش یافت. پس از گسترش در بین مردم چین، از این کشور لباس‌های ابریشمی به سراسر آسیا راه یافت. ابریشم به سرعت و به دلیل بافت و درخشش منحصر به فرد خود، به یک پارچه لوکس محبوب در بسیاری از مناطق قابل دسترسی بازرگانان چینی تبدیل شد.
تقاضا برای این پارچه عجیب و غریب، سرانجام مسیر سودآوری تجاری را ایجاد کرد که اکنون به جاده ابریشم معروف است. این جاده، ابریشم را به سمت غرب می‌برد و طلا، نقره و پشم را به شرق می‌آورد. این جاده به نام ارزش‌مندترین کالای خود یعنی ابریشم، جاده ابریشم نام‌گذاری شد. ابریشم حتی از طلا نیز گران بهاتر بود!
بدیهی است که درک اساسی از تاریخ ابریشم بدون درک نقش حیاتی جاده ابریشم در تجارت جهانی و معرفی آن به جهان خارج از چین کامل نخواهد بود.
جاده ابریشم از شرق چین تا دریای مدیترانه حدود ۴۰۰۰ مایل طول داشت. جاده ابریشم به عنوان یک مسیر، به دنبال دیوار بزرگ چین کشیده شده بود، کویر Takla Makan را دور می‌زد، رشته کوه پامیر عبور می‌کرد، از افغانستان امروزی می‌گذشت و به شام می‌رسید، و در یک بازار بزرگ تجارت در دمشق به فروش گذاشته می‌شد. از آنجا کالاها از طریق دریای مدیترانه حمل می‌شد. تعداد کمی از افراد کل مسیر را طی می‌کردند. کالاها بیشتر توسط یک سری واسطه منتقل می‌شدند.
گسترش صنعت پرورش ابریشم در آسیا و اروپا
کرم ابریشم و درخت توت بومی چین بود و در نتیجه انحصار تولید ابریشم در جهان در دست چینی‌ها، اما حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد کشور کره به لطف تعداد انگشت شماری از مهاجران چینی که در آن ساکن شده بودند، صنعت ابریشم را آغاز کرد. تقریباً در سال ۳۰۰ میلادی، صنعت پرورش کرم ابریشم و صنعت بافندگی ابریشم در هند، ژاپن و ایران گسترش یافته بود و در طی سال‌ها فعالیت در این زمینه ابریشم بخشی از تاریخ این ملت‌ها تبدیل شد.
امپراتوری روم ابریشم را می شناخت و تجارت می‌کرد. با وجود محبوبیت این پارچه، راز ساخت ابریشم به اروپا از حدود سال ۵۵۰ میلادی به اروپا رسید، آن هم از طریق امپراتوری بیزانس. طبق افسانه‌ای که در تاریخچه ابریشم به خوبی اثرگذار بوده‌اند، آن‌ها برای دستیابی به تخم کرم ابریشم به کمک راهب‌ها که عصاهای تو خالی از جنس بامبو داشتن ابریشم را به قسطنطنیه وارد کردند. در دوره بیزانس نیز مانند چین برای قرن‌ها بافت و تجارت پارچه ابریشم در انحصار سختگیرانه امپراتوری بود.
تا اینکه در قرن هفتم، اعراب این کشور را فتح کردند و در پس این اتفاق ابریشم‌های باشکوه و زیبای آن‌ها به تصرف اعراب درآمد. به این ترتیب در حالی که اعراب این سرزمین‌ها را تصرف می‌کردند، صنعت پرورش کرم ابریشم و ابریشم بافی نیز از این طریق در آفریقا، سیسیل و اسپانیا گسترش یافت. اندلس مرکز اصلی تولید ابریشم در اروپا در قرن دهم بود.
تولید الیاف ابریشم در قرن سیزدهم توسط ایتالیا
با این حال، در قرن سیزدهم، ایتالیا به تسلطی در صنعت مد دست یافت و وارد گروه تولیدکنندگان مطرح تاریخ ابریشم شد. بازرگانان ونیزی تجارت گسترده‌ای با ابریشم انجام می‌دادند و تولیدکنندگان ابریشم را به اقامت در ایتالیا ترغیب می‌کردند. در قرن سیزدهم، ابریشم ایتالیایی منبع قابل توجهی از تجارت بود. هم اکنون، ابریشم فرآوری شده (بافته شده، رنگ‌رزی شده، چاپ شده) در استان کومو از شهرت زیادی برخوردار است.
ابریشم ایتالیا چنان در اروپا محبوب بود که فرانسیس اول تولید کنندگان ابریشم ایتالیایی را به فرانسه دعوت کرد تا صنعت ابریشم را در فرانسه، به ویژه در شهر لیون ایجاد کند. در قرن هفدهم فرانسه پیشتازی ایتالیا را به چالش کشید و با راه اندازی دستگاه‌های بافندگی ابریشم که در آن زمان در منطقه لیون تاسیس شده بود برتری خود را به نمایش گذاشت، امروزه به دلیل زیبایی منحصر به فرد بافندگی و پارچه ابریشمی شهرهای فرانسه مشهور هستند.
پیراهن ابریشمی فرانسوی در بین دهه ۱۷۶۰-۱۷۷۹
در اروپای قرون وسطایی، ابریشم فقط توسط اشراف استفاده می‌شد. اما در قرن نوزدهم با صنعتی شدن صنعت ابریشم اروپا با واردات گسترده ابریشم روبرو شد. ابریشم ارزان ژاپنی، به ویژه در اثر باز شدن کانال سوئز وارد کشورهای اروپایی شد. علاوه بر این، ظهور الیاف ساخته شده توسط انسان، الیافی مانند نایلون، بر محصولات سنتی ابریشم مانند جوراب و چتر از ابریشم طبیعی پیشی گرفت. در طی دو جنگ جهانی که باعث تأمین مواد اولیه از ژاپن شد، صنعت ابریشم اروپا را نیز خفه کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، تولید ابریشم ژاپن با تولید و کیفیت ابریشم خام بهبود یافت. ژاپن قرار بود تا دهه ۱۹۷۰ به عنوان بزرگترین تولید کننده ابریشم خام و عملاً تنها صادر کننده عمده ابریشم خام در جهان باقی بماند.
اما، چین به تدریج موقعیت خود را به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادر کننده ابریشم خام و نخ ابریشم در جهان تصرف کرد و به میدان تولید کننده برتر در زمینه تولید لیف ابریشم بازگشت. امروزه ، در حدود ۱۲۵۰۰۰ تن ابریشم در جهان تولید می‌شود. تقریباً دو سوم این تولید در چین انجام می‌شود.
دیگر تولیدکنندگان عمده هند، ژاپن، کره، تایلند، ویتنام، ازبکستان و برزیل هستند. ایالات متحده تاکنون بزرگترین وارد کننده محصولات ابریشم است.
آرزو حاجی بابایی