جامه پوش: صنعت نساجی یکی از صنایع پویا و اقتصادی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان محسوب می‌شود که تولید پوشاک و پارچه را برای فعالیت‌های مختلف نساجی فراهم می‌کند. در این میان یکی از مهم‌ترین فعالیت‌ها برای گرداندن چرخ صنعت نساجی تکنولوژی ریسندگی است. می‌توان گفت که ریسندگی یکی از قدیمی‌ترین فعالیت‌هایی است که بشر از ابتدا و با پیدایش تمدن‌ها و توسعه زندگی قبیله‌ای برای رفع نیاز خود آن را انجام داده است.
البته نخستین و ابتدایی‌ترین نخ‌هایی که تولید شدند همگی به‌صورت دستی و با ریسندگی ابتدایی انجام شده است. اما ریسندگی به‌عنوان صنعتی مهم و پویا در طول تاریخ حرکت صعودی و رو به پیشرفت را تجربه کرده و تا به امروز رسیده است. در حال حاضر تکنولوژی و ماشین‌آلات متعدد و مدرنی در صنعت ریسندگی و نساجی استفاده می‌شود که محصولاتی با کیفیت مطلوب از تولید انواع الیاف و نخ را برای بشر به ارمغان می‌آورد.
در ادامه درباره تعریف تاریخچه ریسندگی، انواع ماشین‌آلات نساجی و ریسندگی، ظهور صنعت نساجی در ایران و جهان، نحوه کار در کارخانه ریسندگی و اینکه ریسندگی چیست و مراحل آن اطلاعاتی در اختیار شما قرار می‌دهیم.
تاریخچه پیدایش ریسندگی در جهان
اگر به این مطلب که ریسندگی چیست و علت پیدایش آن علاقه دارید در ادامه بیشتر با ما همراه شوید. تمام شواهد و قرائن و یافته‌هایی که از بشر به‌جامانده است، این موضوع را نشان می‌دهد که ریسندگی الیاف برای تولید نخ بیشتر از ۱۰۰۰۰ سال عمر و قدمت دارد. البته نخ‌های اولیه بدون هیچ‌گونه ابزار معمولی و حتی پیش‌پاافتاده انجام می‌شدند. اما به‌مرورزمان نخ ریسی با استفاده از دوک انجام شد و حتی صدها سال دوک تنها ابزاری بود که برای ریسندگی به کار می‌رفت. دوک‌ها در آن زمان به شکلی معلق و شبیه به قطره طراحی می‌شدند.
این مدل دوک‌ها را می‌توان در بین زنان عشایر نیز پیدا کرد که هنوز هم برای نخ ریسی به‌صورت دستی از آن‌ها استفاده می‌کنند. روش کار این دوک‌ها به این شکل بود که بر روی یک سطح ثابت قرار می‌گرفت و الیاف به دور دوک تابیده می‌شدند. تولید نخ با استفاده از الیاف به این شکل بود که دوک می‌چرخید و به سمت جاذبه زمین کشیده می‌شد و الیاف تبدیل به نخ شدند.
این روش آماده‌سازی نخ و ریسندگی تا اواخر قرون وسطی ادامه پیدا کرد. در این دوران چرخ ریسندگی در اروپا به شکل ابتدایی ساخته شد و با ورود اروپا به انقلاب صنعتی در اواسط قرن هجدهم، چرخ ریسندگی به شکل مکانیزه طراحی و تولید شد. حالا در دوران انقلاب صنعتی اروپا ریسندگی تبدیل به مهم‌ترین صنعت اقتصادی در این قاره جهان شده بود و هر روز به دنبال رشد و پیشرفت بیشتر بود. البته تکنولوژی ماشین‌آلات ریسندگی نخ و صنعت نساجی نیز با رشد و بهبود همراه شده و به زمان کنونی رسیده است.
جالب است بدانید که نخستین چرخ‌های نخ ریسی و ریسندگی در جهان اسلام و در سال ۱۰۳۰ ایجاد شد. بعدها و در سال ۱۰۹۰ میلادی این چرخ به چین رفت و در قرن سیزدهم از طریق جهان اسلام به اروپا و هند معرفی شد. تا دهه ۱۷۴۰ میلادی تمام نخ ریسی و ریسندگی‌ها با استفاده از دست و چرخ‌های نخ ریسی معمولی و دست‌ساز انجام می‌گرفت؛ اما در قرن هجدهم ریسندگی وارد تحولی نو شد.
موضوع از این قرار است که فردی به نام هارگریوز و همسرش به‌عنوان بافندگان بریتانیایی در خانه خود با چرخ‌های ریسندگی فعالیت می‌کردند. یک روز به‌صورت تصادفی چرخ ریسندگی واژگون شد و دوک از حالت افقی و عمودی تغییر پیدا کرد؛ اما همچنان چرخش آن ادامه پیدا ادامه‌دار بود. این موضوع باعث شد که این بافنده و همسرش به این فکر باشند که چرخی به‌صورت عمودی ایجاد کنند که بتوان چندین نخ را به‌صورت هم‌زمان در کنار هم روی دوک چرخاند. به همین دلیل یک دستگاه ریسندگی با چهار پایه چوبی و عمودی تولید کردند. این دستگاه که اولین دستگاه جدید در زمینه ریسندگی محسوب می‌شد، به نام جنی دختر این دو بافنده نام‌گذاری شد.
بعد از آن سازندگان و طراحان دیگری نیز تلاش کردند تا خلاقیت و ابتکار جدیدی در این دستگاه ایجاد کنند و تعداد دوک‌های عمودی آن را به‌صورت پیوسته از ۸ تا ۸۰ عدد افزایش دادند. این موضوع باعث شد که کارایی دوک به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کند و سرعت کار بافندگان نیز بیشتر شود. جالب است بدانید که ماشین ریسندگی نخ جنی به طور قابل ملاحظه‌ای شرایط کارگران و تولیدکنندگان بریتانیایی را در زمینه نخ بهبود بخشید.
با این اختراع اتفاقی، روند رشد و تولید ماشین‌آلات ریسندگی و نساجی هر روز بهبود پیدا کرد. همچنین بعد از مدت‌ها در سال ۱۸۲۸ ماشین ریسندگی حلقه توسط آمریکایی‌ها ساخته شد. با استفاده از این ماشین امکان تولید نخ‌های ظریف‌تر وجود داشت. علاوه بر آن سرعت ۲ چرخش و تابیدن نخ به دور دوک به دو هزار دور در دقیقه می‌رسید و بعد از آنکه هر دوک پر می‌شد و به‌صورت خودکار تعویض آن توسط دستگاه انجام می‌گرفت. به همین دلیل سرعت تولید نخ به طرز قابل توجهی افزایش پیدا کرد.
صنعت نساجی و ریسندگی در ایران
صنعت نساجی و ریسندگی یکی از صنایع پویا و قدیمی در ایران محسوب می‌شود که تمامی نیاز مربوط به نخ و مواد اولیه تا حدود زیادی داخل کشور تامین می‌گردد و در ادامه نحوه کار در کارخانه ریسندگی را هم شرح خواهیم داد. اینکه اولین کارخانه ریسندگی نخ چه زمانی در ایران افتتاح شده به اوایل دهه ۱۳۰۰ خورشیدی باز می‌گردد. در حال حاضر نیز تکنولوژی واحدهای ریسندگی در ایران شرایط خوب و مطلوبی دارد و مجموعه گسترده‌ای از انواع الیاف و نخ مورد نیاز کارخانجات مختلف در کارخانه‌های ریسندگی ایران تولید می‌شوند.
همچنین نخ نساجی تولید شده در کارخانه‌های ریسندگی ایران دارای کیفیت مطلوبی هستند و از نظر کیفی قابلیت رقابت در سطح جهانی را دارند. علاوه بر آن، ماشین‌آلات نساجی و ریسندگی ایران مربوط به سال‌های ۲۰۲۰ هستند و تکنولوژی مدرن و خطوط نوسازی شده در این صنعت کمک می‌کند که نخ‌هایی باکیفیت به بازار ایران و جهان ارائه شود.
نکته مهم دیگر این است که تولید نخ در ایران نسبت به رقبای منطقه‌ای مانند هند، پاکستان و ازبکستان یا ترکیه از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است و به همین دلیل به‌خوبی با آن‌ها رقابت می‌کند. علاوه بر آن در حال حاضر بیشتر واحدهای ریسندگی و نساجی به‌صورت خصوصی و خارج از مدیریت دولتی اداره می‌شوند و همین مسئله نیز کمک کرده تا بخش ریسندگی و نساجی ایران به شکل قابل توجهی بهبود پیدا کند.
درعین‌حال ریسندگی نخ در ایران شامل نخ‌های مخلوط با اکریلیک، نخ پلی استر، نخ پنبه‌ای، الیاف پلی پروپیلن، الیاف پشم، الیاف ویسکوز و ابریشم است. به همین دلیل نیاز ایران و صنعت نساجی را در زمینه تولید نخ فرش، نخ پوشاک و سایر موارد به‌خوبی تامین می‌کند.
دستگاه‌ها و ماشین آلات صنعت نساجی
به‌مرور زمان و با رشد تکنولوژی و مدرن شدن صنعت ریسندگی نخ و نساجی شاهد آن هستیم که ماشین‌آلات موجود در این حوزه نیز با بهبود کیفیت همراه شدند. در حال حاضر ماشین‌آلاتی که در صنعت نساجی و ریسندگی به کار می‌روند در چند گروه تقسیم می‌شوند.
این ماشین‌آلات شامل ماشین آلات بافندگی، قلاب بافی، توری، لیبل‌سازی، تافتینگ، ماشین آلات آسیاب پشمی، ماشین آلات سیم پیچ نساجی و… هستند. اما به‌صورت کلی می‌توان این ماشین‌آلات را در چهار دسته شامل ماشین آلات مرحله مقدماتی، رنگرزی و چاپ و مرحله نهایی و تکمیل تقسیم کرد.
ریسندگی چیست؟
به‌صورت کلی به اولین مرحله فرآوری محصولات نساجی، ریسندگی گفته می‌شود. در واقع فرایند ساخت نخ که با استفاده از الیاف نساجی مختلفی انجام می‌گیرد به معنای ریسندگی نخ است. به‌صورت کلی روش‌های مختلفی برای ریسندگی و تولید انواع نخ وجود دارد. علاوه بر آن در فرایند تولید هرکدام از نخ‌ها روش‌های ریسندگی متعددی وجود دارد.
به طور مثال برای تولید نخ پنبه‌ای مراحل مختلفی شامل ریسندگی آن برای تولید نخ کارد و نخ روتور صورت می‌گیرد. این موضوع درباره سایر الیاف مانند الیاف پشمی و مصنوعی متفاوت است. پیش از اینکه بدانیم بافندگی چیست باید بگوییم که ریسندگی نقش پایه در کیفیت محصول دارد.
انواع ریسندگی
با توجه به نوع الیافی که از آن می‌خواهیم نخ تولید کنیم، روند ریسندگی و نساجی نیز متفاوت است. اما متداول‌ترین فرآیندهای ریسندگی که در تولید نخ اصلی استفاده می‌شوند شامل ریسندگی حلقه، چرخش روتور، چرخش اصطکاکی، چرخش خود چرخشی، چرخش الکترواستاتیک و چرخش گرداب هستند.
همچنین برای تولید نخ ریسندگی رشته نیز فرایند چرخش مطلوب، چرخش خشک، مذاب اسپینینگ و چرخش واکنش تقسیم انجام می‌گیرد. اما در یک تقسیم‌بندی دیگر می‌توان گفت که انواع مختلف ریسندگی بر اساس نوع الیاف تقسیم می‌شود؛ بنابراین ریسندگی شامل ریسندگی پنبه‌ای، فاستونی، نیمه فاستونی و پشمی است.
ریسندگی فاستونی که به الیاف بلند هم معروف است از ماشین آلات نساجی استفاده می‌شود که سرعت بالایی دارند. همچنین در تولید الیاف پنبه به الیاف کوتاه معروف هستند، از ماشین‌آلاتی استفاده می‌شود که در کنار سرعت بالا، الیاف را تبدیل به نخ پنبه و بافت آن را حفظ می‌کنند. کاربرد این نخ‌ها در آینده در تولید منسوجات و در نهایت در سفارش دوخت لباس عمده مورد استفاده خواهد بود. در ادامه با نحوه کار در کارخانه ریسندگی آشنا می‌شوید.
نحوه کار در کارخانه ریسندگی به ترتیب کدام‌اند؟
تا اینجا فهمیدیم که ریسندگی چیست و برای اینکه بدانید پارچه از چی درست میشه باید با مراحل ریسندگی آشنایی داشته باشید. برای تولید نخ با توجه به نوع الیاف از ماشین‌های نساجی متفاوتی استفاده می‌شود. اما به‌صورت کلی نخ‌های پوسیده برای بافندگی گزینه بهتری هستند؛ زیرا در برابر فرایند طولانی بافت و ریسندگی مقاومت بیشتری دارند و محصولاتی صاف و یکدست ارائه می‌دهند. در ادامه با مراحل مختلف ریسندگی آشنا می‌شویم.
آماده‌سازی و مخلوط کردن الیاف
اولین گام در نحوه کار در کارخانه ریسندگی برای تولید نخ، آماده کردن مواد اولیه است که با استفاده از ماشین آلات خاصی انجام می‌گیرد. بعد از آن مواد اولیه به شکل مخلوط در می‌آیند و با هم ترکیب می‌شوند. این مخلوط به‌صورت یکنواخت و همگن است و به‌صورت موازی و جدا از همدیگر در کنار هم قرار می‌گیرند. علاوه بر آن در این مرحله ناخالصی‌های موجود در الیاف حذف می‌شود تا بافت به شکل بهتری ادامه پیدا کند.
کارتینگ
در این مرحله الیاف آماده شده از طریق ماشین کارد به‌صورت موازی و باز شده در می‌آیند. همچنین ناخالصی‌ها حذف شده و طول الیاف کوتاه‌تر می‌شود. در مرحله کارتینگ همه الیاف به موازات هم قرار می‌گیرند و یک صفحه نازک با ضخامت یکنواخت از الیاف به نام لایه تولید می‌شود. این لایه متراکم آغاز فرایند اصلی ریسندگی نخ است تا بعد از آن تبدیل الیاف و برش آن‌ها به نخ انجام بگیرد.
تبدیل به نیمچه نخ
بعد از این که الیاف شانه شدند و با استفاده از ماشین چندلاکنی، بافتی یکنواخت از الیاف به دست آمد، تشکیل نخ به شکل ابتدایی انجام شده و حالا وارد مرحله نیمچه نخ می‌شوند. در این مرحله یک دستگاه با فرایند کشش و تاب دادن، الیاف را تبدیل به نیمچه نخ می‌کند.
مرحله بویین چینی
در این مرحله نخ‌هایی که روی ماسوره پیچیده شده‌اند به هم گره زده می‌شوند تا به شکل بویین در بیایند. در این مرحله امکان دارد که در برخی از قسمت‌ها نخ‌ها به‌صورت ضعیف و نازک باشند و در فرایند بویین چینی پاره شوند. به همین دلیل کارگران به‌صورت دستی نخ‌ها را به هم گره می‌زنند یا اینکه دستگاه‌های اتوماتیک کار گره زدن نخ‌ها را انجام می‌دهد.
بخاردهی نخ
با کار ریسندگی چیست آشنا شدیم و در این مراحل آخر به بخاردهی نخ می‌رسیم. در تولید برخی از الیاف مانند الیاف پشمی مرحله بخارپز کردن الیاف نیز انجام می‌گیرد. در این فرایند نخ‌های آماده شده در دستگاه اتوکلاو تنظیم و قرار می‌گیرند و حرارت قوی برای استریل کردن آن‌ها داده می‌شود. با بخار و استریل کردن، پیچ و تاب ایجاد شده روی نخ‌ها به‌صورت دائمی و ثابت می‌شود و تقریباً در این مرحله نخ برای عرضه به بازار آماده است.
رنگرزی نخ و آماده سازی نهایی
در آخرین نحوه کار در کارخانه ریسندگی، الیافی که نیاز به رنگرزی دارند بر اساس رنگ‌های تعیین شده رنگ می‌شوند و بعد از آن که رنگرزی انجام شد، یک بار دیگر از مرحله شانه زدن عبور می‌کنند تا کیفیت مطلوب را داشته باشند. البته شانه زدن کمک می‌کند تا الیاف به شکل بهتری نیز رنگ‌ها را به خود جذب کند. در نهایت نیز قرقره آماده شده از نخ‌ها برای مصارف نهایی در تولید انواع پارچه بسته‌بندی و به بازار مصرف عرضه می‌شود.