جامه پوش: پی‌اچ یا پ هاش (به انگلیسی: pH ) در اصل عددی است که اسیدی یا قلیایی بودن یک محلول در پایه لگاریتمی را نشان می دهد. pH در محدوده صفر تا 14 تعریف می شود؛ مقدار 7 به معنی محیط خنثی است، زیر 7 نشان دهنده اسیدی بودن و بالای 7 بیانگر قلیایی بودن محیط است.
هر واکنش شیمیایی دارای پی اچ بهینه ای است که در آن بهترین عملکرد را دارد. از آنجاییکه روند رنگرزی شامل واکنش های شیمیایی مختلفی است؛ لذا روندهای مختلف رنگرزی به پ هاش های خاص خود نیازمندند.
تاثیر پ هاش (pH) بر رنگینه های راکتیو
اکثر رنگینه های راکتیو الیاف که جزء بهترین رنگینه ها برای رنگرزی الیاف پنبه ای هستند، به پ هاش بالایی نیازمند هستند؛ از این رو به نوعی محیط قلیایی احتیاج دارند که در آن آنیون های سلولزی پنبه، قادر به تشکیل پیوندهای کووالانسی قوی هستند. در اینجا رنگینه بدون وجود پی اچ قلیایی، در الیاف سلولزی تثبیت نمی شود. از این رو در هنگام رنگرزی با رنگینه های راکتیو، استفاده از کربنات سدیم در مرحله تثبیت رنگ برای ایجاد پ هاش قلیایی الزامی است.
در شروع روند رنگرزی برای جلوگیری از هیدرولیز زود هنگام رنگینه، پ هاش باید خنثی و یا مقداری اسیدی باشد. اگر پارچه فرآوری شده (تمیزکاری و سفید کاری شده) به صورت مناسب خنثی نشود؛ پارچه به صورت یکنواخت رنگ نمی گردد و رنگ آن حالتی تکه تکه به خود می گیرد.
مصرف دوز کمتر ماده قلیایی باعث کاهش pH می شود؛ از این رو رنگینه ها تمایل کمتری به تثبیت شدن در داخل الیاف خواهند داشت. در نتیجه ثبات رنگ در برابر شستشو و مالش، کاهش می یابد. استفاده از دوزهای بالاتر ماده قلیایی هم ممکن است باعث هیدرولیز رنگ ها شود؛ بنابراین سیری سایه رنگ کاهش یافته و ثبات رنگ در مقابل شستشو هم کم می شود. البته پس از اتمام روند رنگرزی، خنثی سازی مناسب باید انجام شود. در غیر این صورت ممکن است پارچه در حین فرآیندهای بعدی شستشو و صابون کاری، رنگ پس بدهد.
معمولاً pH در محدوده 10.5 مطلوب است. اما در هنگام رنگرزی ریون، باید پی اچ محیط را 0.1 تا 1 واحد افزایش داد. پ هاش مطلوب برای رنگرزی پنبه با رنگینه های وینیل سولفون نوع Remazol حدود 11.5 است؛ از رنگینه های Remazol می توان تحت عنوان رنگینه های راکتیو واقعی برای رنگرزی الیاف پشمی و سایر الیاف پروتئینی در پ هاش کمتر از 5.5 استفاده کرد.
تاثیر pH بر رنگینه های اسیدی
در خلال فرآیند رنگرزی اسیدی به دلیل اینکه مولکول های رنگینه اسیدی پیوندهای H (هیدروژنی) با الیاف پروتئینی (پشم، ابریشم، نایلون و غیره) واکنش نشان می دهند؛ لذا pH محیط باید پایین باشد. پی اچ مورد نیاز بستگی به نوع رنگینه اسیدی مورد استفاده دارد. برخی از آنها به پ هاش های فوق العاده پایین نیاز دارند و به کار بردن برخی نیز، مستلزم استفاده از اسیدهای ضعیف است.
الیاف ابریشمی را هم می توان در pH اسیدی و هم در pH بالا رنگ کرد. اما الیاف پشمی را فقط می توان در پی اچ های پایین رنگ نمود؛ زیرا در مقادیر بالا صدمه می بینند.
تاثیر پ هاش (pH) بر رنگینه های دیسپرس
رنگرزی الیاف پلی استر با رنگینه های دیسپرس، به پ هاش اسیدی نیاز دارد. وقتی مواد تعدیل کننده شیمیایی به حمام رنگ اضافه می شوند؛ پی اچ محیط باید بین ۴.۵ تا ۴.۷ باشد و بعد از افزودن رنگ ها نیز پ هاش باید در محدوده ۴.۲ تا ۴.۳ قرار بگیرد.
منبع: Textile Tuts