ضد آتش یا مقاوم در برابر آتش

جامه پوش: در صنایعی که کارگران در معرض موقعیت های خطرناک یا خطرات محیط کار قرار دارند، استفاده از نوعی خاص از لباس های محافظتی (protective clothing) برای اطمینان از امنیت و محافظت شخصی، توسط پرسنل الزامی است. این قوانین و سطوح حمایتی که در مشاغل مختلف رعایت می شوند، تحت تاثیر استانداردهایی قرار دارند که توسط مقامات محلی کشورهای مختلف وضع می گردند.

از این رو نیاز به پوشیدن لباس های حفاظتی (لباس های ضد آتش یا مقاوم در برابر آتش) در صنایعی مانند نفت، گاز، برق، معدن، صنایع تولیدی، جوشکاری و غیره در حال افزایش است.

لباس ضد آتش چیست؟

این لباس محافظتی خاص که به آن لباس ضد آتش (Fire-Proof Clothing) یا مقاوم در برابر آتش (Fire-resistant clothing) گفته می شود، تنها یک لباس محافظتی نیست بلکه شامل لوازم جانبی دیگری مانند دستکش، کلاه ایمنی یا چکمه نیز می شود. نماد FR به ویژگی های مقاومت در برابر آتش یا شعله و ویژگی های حرارتی لباس ها اشاره دارد؛ پارچه این لباس ها می تواند در برابر سوختن یا ذوب شدن در اثر آتش مقاومت کند و حتی پس از حذف منبع احتراق یا آتش خود به خود خاموش شود. افراد شاغل در این صنایع به لباس های مقاوم در برابر آتش، FRC می گویند.

لباس های مقاوم در برابر آتش اساساً از دو نوع پارچه ساخته می شوند که تحت عنوان پارچه های FR «ذاتی» یا «عمل آوری شده» از هم متمایز می شوند. پارچه های نوع اول، پارچه های طبیعی یا مصنوعی هستند که بعداً با ترکیبات مواد شیمیایی ضد آتش تحت عمل آوری قرار می گیرند؛ این کار باعث می شود تا این پارچه ها نهایتاً در برابر آتش مقاوم شوند. اما پارچه هایی که ذاتاً FR هستند، از الیافی ساخته می شوند که در برابر آتش مقاومند و این مقاومت با مهندسی ترکیبات بازدارنده در ساختار مولکولی الیاف عجین می شود؛ امری که به یک تغییر شیمیایی دائمی در داخل هسته توخالی الیاف منجر شده و نهایتاً باعث خلق یک پارچه کاملاً جدید با مشخصات FR می شود.

با این حال کیفیت مقاومت هر گونه پارچه ای در مقابل آتش به عواملی مثل بافت، وزن، ساختار و استحکام پارچه و یا مواد بازدارنده ای (آتش) که در عمل آوری پارچه مورد استفاده قرار می گیرند، بستگی دارد. به همین ترتیب عوامل مختلفی در ارزیابی نحوه مقاومت پارچه یا لباس FR در مقابل آتش نقش دارند؛ برخی از این عوامل عبارتند از کیفیت الیاف مورد استفاده در ساخت پارچه، کیفیت ساختار پارچه، مقاومت بازدارنده های ضد آتش مورد استفاده در عمل آوری پارچه، و اقدامات احتیاطی و مراقبتی در هنگام شستشو و خشکشویی این لباس ها. گاهاً به لباس های مقاوم در برابر آتش، ضد آتش نیز می گویند؛ کاری که چندان معمول نیست و از نظر فنی هم صحیح نمی باشد.

مقایسه لباس های ضد آتش و مقاوم در برابر آتش

لباس های محافظتی واقعی همیشه در برابر آتش یا شعله مقاوم هستند و از اصطلاح «ضد آتش» تنها در پاره ای از مواقع برای توصیف این لباس ها استفاده می شود. اما اهالی صنعت معمولاً از این اصطلاح استفاده نمی کنند، چرا که این کار می تواند گمراه کننده باشد؛ به همین دلیل لباس های ضد آتش در واقع همان لباس های مقاوم در برابر آتش هستند.

اصطلاح «لباس ضد آتش» به نوع خاصی از لباس اشاره دارد که نه می سوزد و نه آتش می گیرد؛ اما این درست نیست. یک لباس مقاوم در برابر آتش اگر چه به طور قطع می تواند در برابر آتش و حرارت مقاومت کند و خطر صدمات احتمالی ناشی از سوختن پوست را به حداقل برساند، اما اگر منبع آتش از بین نرود همچنان امکان دارد بسوزد.

تنها پارچه ای که واقعاً ضد آتش است، پارچه ایی شیشه ای است که 100 % از الیاف بسیار ظریف شیشه ای بافته می شود و به آن شیشه بافته شده یا فایبرگلاس می گویند. ذکر این نکته ضروری است که کیفیت پارچه از مقاومت بسیار زیاد آن در برابر حرارت و گرما (درجه حرارت بالاتر از 2075 درجه فارنهایت یا 1121 درجه سانتیگراد) ناشی می شود و همین عامل است که باعث می گردد تا پارچه ضد حریق باشد.

با این حال از فایبرگلاس فقط برای ساخت منسوجات FR با عملکرد بالا مانند پتو و پرده استفاده می شود، نه لباس های محافظتی شخصی. به همین دلیل تاکنون عملکرد لباس های فایبرگلاس در برابر مخاطرات محیط کار، در محیط های واقعی مورد ارزیابی قرار نگرفته است.

تفاوت از کجا ناشی می شود؟

همان طور که قبلاً ذکر کردیم، تمام لباس های مقاوم در برابر آتش در برابر سوختن و گرما تاب می آورند؛ اما همچنان احتمال دارد در صورت قرارگیری مستمر در معرض آتش بسوزند. لباس های مقاوم در برابر آتش باید بتوانند براساس استانداردهای انجمن بین المللی حفاظت در برابر آتش (NFPA)، ریسک آسیب دیدگی را به 50% کاهش دهند؛ تنها در این صورت است که این لباس ها می توانند آزمون های انطباقی را پشت سر بگذارند.

بنابراین هر گونه تضمینی در رابطه با بازدارندگی پارچه در برابر آتش از جانب تولید کننده پارچه به معنی بهبود مقاومت پارچه در برابر آتش و حرارت است. بنابراین براساس استانداردهای NFPA، داشتن گواهی بازدارندگی شعله تائید می کند که پارچه در برابر آتش مقاوم است، و از نظر انطباق برای به حداقل رساندن آتش سوزی و خاموش شدن خود به خود در هنگام حذف منبع آتش آزمایش شده است.

پارچه های مقاوم در برابر آتش که گاهی اوقات به آنها پارچه های ضد حریق هم گفته می شود، پارچه هایی هستند که با مواد ضد حریق عمل آوری شده اند تا بتوانند در مقابل آتش و گرما مقاومت کنند. پارچه ها حتی اگر در برابر آتش مقاوم باشند، باز به خودی خود ضد حریق نیستند. اصطلاح دیگری که به پارچه های مصنوعی عمل آوری شده اشاره دارد اصطلاح «بازدارنده مستمر در برابر آتش (durably fire-retardant)» است.

در این گونه پارچه ها، پلی استر در طی مراحل ساخت با یک ماده شیمیایی غیر محلول در آب عمل آوری می شود. پس هر زمانیکه با برچسب «بازدارنده مستمر در برابر آتش»، «بازدارنده ذاتی در برابر آتش» یا «بازدارنده دائمی در برابر آتش» مواجه شدید؛ بدانید که این پارچه ها بازدارنده آتش هستند. بعضی از مواد مقاوم در برابر آتش عبارتند از آرامیدها (پارا و متا)، پنبه FR، نایلون روکش دار، پشم FR، چرم، کف کربن (CFOAM)، ملامین، مواد اکریلیک، پلی هیدروکینون (Polyhydroquinone)، ایمیدازوپیریدین (imidazopyridine) و پلی بنزیمیدازول (PBI).

به یاد داشته باشید که برخی از مواد عمل آوری نشده مانند پشم و ابریشم به صورت طبیعی در مقابل آتش مقاوم هستند؛ این مواد نه تنها به سختی مشتعل می شوند بلکه خود به خود هم خاموش می شوند. حال آنها را با موادی با پنبه و لینن مقایسه کنید که نه تنها سریعاً شعله ور می شوند، بلکه دائماً حریق آنها هم سریعاً گسترش پیدا می کند.

با این وجود برخی الیاف مصنوعی مانند بعضی پلی استرهای خاص، خیلی دیر شعله ور می شوند و ممکن است خود به خود خاموش شوند؛ در واقع این الیاف معمولاً به جای اینکه بسوزند ذوب می گردند. پس بهتر است به خاطر داشته باشید که پارچه هایی که از ترکیبی از الیاف طبیعی و مصنوعی مانند مخلوط پلی استر- پنبه استفاده می کنند، کاربرد خوبی ندارند؛ چون به دلیل ترکیب ویژگی های احتراقی الیاف طبیعی و خاصیت ذوب شدگی الیاف مصنوعی، مستعد سوختن سریع و گسترش دامنه آتش سوزی هستند و به همین دلیل در هنگام آتش سوزی آسیب های زیادی به بار می آورند.

منبع: Garments Merchandising