بررسی کامل تاریخچه مد و فشن در ایران

جامه پوش: ایران همواره از زمان قدیم تا به امروز، در حوزه مد و فشن دارای نوآوری‌های بسیاری بوده و از این رو، این کشور، برگزارکننده‌ رویدادهای بسیاری در حوزه مد و فشن بوده است. از رویدادهای دولتی گرفته تا رویدادهای خصوصی که بیشتر به صنعت مد و فشن بین‌المللی نزدیک هستند. البته باید گفت مد و فشن در ایران با توجه به تغییرات و تحولات سیاسی، با تغییرات شگرفی همراه بوده است، در این مقاله به مفهوم مد و فشن، تاریخچه مد در ایران و بررسی تغییرات آن از گذشته تا به حال می‌پردازیم.

مد و فشن در ایران

برای اینکه با تاریخچه مد و فشن در ایران آشنا شوید، ابتدا باید درک درستی از مفهوم مد و فشن داشته باشید. اگر بخواهیم مد و فشن را به طور خلاصه تعریف کنیم، می‌توانیم بگوییم مد و فشن عبارت است از یک اصطلاح کلی در زمینه طراحی پوشاک. محصولات صنعت مد و فشن می‌توانند شامل کیف، لباس‌های مجلسی، لوازم آرایشی و غیره باشند.

مد و فشن چیست؟ اصلی‌ترین نقطه شروع و رواج صنعت مد و فشن در ایران را می‌توان به دوران قاجار ربط داد. البته لازم به ذکر است که قبل از دوران قاجار، مردم برخی از روستاها نیز لباس محلی مخصوص به خود را داشتند و برخی دیگر نیز از نوع لباس توریست‌ها و افراد روستاهای دیگر تقلید می‌کردند؛ اما نقطه شروع همه‌گیر شدن و گسترش صنعت مد و فشن در دوران قاجار بود.

تاریخچه مد در ایران

مد و فشن در ایران تاریخچه‌ای قدیمی از زمان باستان تاکنون دارد که تحت تاثیر عوامل زیادی مانند فرهنگ، سبک زندگی و اقلیم ایرانیان در دوره‌های متفاوت قرار گرفته است. لباس و نوع پوشش از قدیم برای ایرانیان مهم بوده و پرسش ترند لباس چیست هم بازتابی از همان خواسته‌های قدیم و تاریخی آن‎‌ها برای خوش تیپ تر بودن است. در ادامه در مورد تاریخچه مد در ایران در دوره‌های مختلف صحبت می‌کنیم.

سفر همسر فتحعلی شاه به انگلیس

همسر فتحعلی شاه در سفر به انگلیس و در یک مهمانی، با ملکه الیزابت (الیزابت مک نیل) دیدار کرد. در این مهمانی لباس ملکه الیزابت در نظر همسر فتحعلی شاه بسیار جذاب و زیبا آمد. لباس ملکه الیزابت دارای ساتن سفید تزیین شده، چین‌های توری و ردای قرمز ابریشمی بود که منجر شد تا توسط همسر فتحعلی شاه بسیار مورد پسند واقع شود.

سفر ناصرالدین شاه و درباریان قاجار به اروپا

می‌توان گفت یکی از مشوق‌های اصلی استفاده از لباس اروپایی‌ها در ایران، ناصرالدین شاه قاجار بود. پیرو یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به کشوری در اروپا، لباس‌های بالرین در نظر او بسیار زیبا و جذاب نهادینه شد و پس از بازگشت به ایران همسران خود را مجبور به دوختن و پوشیدن این نوع لباس‌ها کرد. لازم به ذکر است که لباس بالرین شامل یک دامن کوتاه و چتری و یک شلوار نازک و جذب بود.

به طور کلی می‌توان گفت سفر شاهان به کشورهای خارجی، همواره باعث ایجاد تغییراتی در صنعت مد و فشن ایران و ورود موارد جدید به این صنعت شده است.

تاسیس مدرسه دارالفنون در ایران

همزمان با تاسیس مدرسه دارالفنون در ایران، کشور با کمبود دبیر مواجه شد و همین مورد باعث ورود دبیران اروپایی به ایران در جهت تدریس شد. این موضوع باعث ورود فرهنگ جدیدی از نوع پوشش در ایران شد و بیشتر، علاقه دانش‌آموزان و دانش‌جویان ایرانی را جلب کرد. به طور کلی می‌توان گفت گرایش صنعت مد و فشن ایران در دوران قاجار، بیشتر به سمت فرهنگ و مد و فشن اروپایی بوده است.

تاریخچه مد و فشن در ایران در زمان پهلوی

پس از دوران قاجار، اینک نوبت به دوران پهلوی رسیده بود تا با روی کار آمدن، تغییراتی را در صنعت مد و فشن ایران ایجاد کند. تغییرات مد و فشن ایران در زمان پهلوی به چند عوامل اصلی مانند ورود ملکه افغانستان به ایران و همچنین سفر رضاشاه پهلوی به ترکیه باز می‌گردد. در اوایل حکومت پهلوی، بی حجابی چندان در ایران رواج نداشت؛ اما زمانی که ملکه افغانستان برای اولین بار بدون حجاب وارد ایران شد، موجب ایجاد تغییرات گسترده‌ای در این زمینه گردید.

همچنین زمانی که رضا شاه پهلوی به ترکیه سفر کرد، زنانی را مشاهده کرد که حجاب برای آن‌ها معنای خاصی نداشت و به همین منظور پس از بازگشت به ایران، فرمان کشف حجاب را صادر کرد. به دنباله فرمان کشف حجاب، زنان مستلزم بودند تا به جای استفاده از چادر، از کلاه فرنگی و مانتو استفاده کنند؛ همچنین مردان نیز می‌بایست به جای استفاده از لباس‌های سنتی، کلاه‌های شاپو و عمامه، از کت و شلوار همراه با کلاه پهلوی استفاده می‌کردند.

در دوران پهلوی رویدادهای بین‌المللی مربوط به مد و فشن نیز برگزار می‌شد. از اولین رویدادهای مد و فشن در تهران می‌توان به رویداد مد هاکوپیان اشاره کرد که در سال 1350 برگزار شد و توجه رسانه‌های خارجی را به خود جلب کرد. رویدادهای مد و فشن در زمان پهلوی به قدری توجه رسانه‌های خارجی را به خود جلب کرده بود که خبرگزاری رویترز اخبار مربوط به این رویدادها را در خارج از کشور پوشش می‌داد و درباره آن‌ها اظهار نظر می‌کرد. لازم به ذکر است که پیش از انقلاب 1357، رویدادهای مد و فشن در جزیره کیش نیز برگزار می‌شد.

تاریخچه مد و فشن ایران در جمهوری اسلامی

پس از انقلاب 57، نوع پوشش و اوضاع مد و فشن در ایران به کل تغییر کرد. جشنواره‌های انتخاب ملکه زیبایی که مربوط به مد و فشن بود و در زمان پهلوی برگزار می‌شد، از ابتدای روی کار آمدن جمهوری اسلامی دیگر برگزار نشد؛ همچنین جشنواره‌ها و رویدادهای مد و فشن در ایران، شکل دیگری به خود گرفتند.

نقطه ایجاد تغییرات بزرگ در صنعت مد و فشن ایران، آبان سال 1362 بود که دستور حجاب اجباری در ایران صادر شد. همین موضوع نیز باعث پدید آمدن اعتراضاتی مانند اعتراض دختران خیابان انقلاب شد. زمانی نگذشت که نوع پوشش مردم ایران پس از صدور دستور حجاب اجباری شکل دیگری به خود گرفت و بانوان بیشتر از چادر، روسری و مانتوهای بلند استفاده می‌کردند.

لازم به ذکر است که رویدادهای مربوط به مد و فشن ایران در زمان جمهوری اسلامی، پایان نیافت و امروزه رویدادهایی مانند جشنواره مد و لباس فجر در تهران و رویدادی بین‌المللی مد و فشن در جزیره کیش برگزار می‌شود. باید گفت که این رویدادها نیز توانسته است تا طراحان مد خارجی را به سوی خود جلب کند؛ به همین منظور برخی از توزیع‌کنندگان پوشاک خارجی، کارهای طراحان لباس داخلی را تحسین کردند.

تاریخچه مد و فشن مردانه در ایران

متاسفانه یا خوشبختانه، آنچه که تا به اینجا درباره تاریخچه مد و فشن ایران به آن اشاره کردیم، بیشتر درباره زنان صدق می‌کرد و همواره با روی کار آمدن حکومت‌ها و پدید آمدن تغییرات فرهنگی جدید، می‌توانستیم شاهد تغییرات مهمی در نوع پوشش زنان باشیم.

به طور کلی امروزه مردان ایرانی از الگوی بومی خاصی برای پوشش خود پیروی نمی‌کنند و نوع پوشش آن‌ها الگو و تابعیتی جهانی دارد. تنها زمانی که پوشش مردان ایرانی با تغییرات ملموسی رو به رو شد، دی ماه 1304 بود که مردان ایرانی مستلزم بودند تا از پوشاک نوین خارجی مانند کت و شلوار استفاده کنند و سرانجام در سال 1306 استفاده از کلاه پهلوی نیز برای مردان اجباری شد؛ البته لازم به ذکر است که اعمال این قوانین در ایران، با مخالفت گسترده مردم و روحانیون رو به رو شد.

تاریخچه طراحی لباس در ایران

درست است که اصلی‌ترین نقطه شروع و رواج صنعت مد و فشن در ایران به دوران قاجار باز می‌گردد؛ اما همان‌طور که گفته شد، این صنعت پیش از دوران قاجار نیز وجود داشت. در دوران زرتشتیان افراد برای تولید لباس و تامین پوشاک مورد نیاز خود، از پشم حیوانات استفاده می‌کردند که برای این کار آن‌ها مستلزم بودند تا از ابزار ریسندگی استفاده کنند.

در کتاب‌های تاریخی گفته شده است که اولین ابزار ریسندگی در 7000 سال پیش از میلاد مسیح کشف شده است. لازم به ذکر است که کشف این ابزار در بهشهر و در یک غار اتفاق افتاد. البته باید در نظر داشت که تاریخچه مد و فشن در ایران در همین‌جا پایان نمی‌یابد و با دیده شدن آثار و لباس‌های به جا مانده از قدیم در شوش و تپه سیلک، می‌توان به عمق قدمت مد و فشن در ایران پی برد.

توجه داشته باشید که مد در عهد باستان ایران بیشتر برای زنان بود و با توجه به آثار و لباس‌های یافت شده از آن زمان، کمتر می‌توان آثار مدگرایی در مردان را مشاهده کرد.

مد و فشن در ایران امروزی

همان‌طور که اشاره شد، صنعت مد و فشن در ایران در زمان روی کار آمدن جمهوری اسلامی، بیشتر به فرهنگ لباس عربی و عراقی گرایش داشت و عمده زنان از چادر استفاده می‌کردند. مردان نیز اغلب پیراهن آستین بلند و کت می‌پوشند؛ اما با گذشت زمان و تغییر نسل‌ها، مردم ایران بیشتر به فرهنگ و صنعت مد و فشن غربی علاقه‌مند شدند.

در دو تا سه دهه اول حکومت جمهوری اسلامی، نوع پوشش عمده مردم یک شکل بود اما پس از آن، مردم ایران از انواع مختلف لباس‌ها استفاده می‌کنند. مانند شلوار جین، تیشرت‌های آستین کوتاه و موارد دیگر. با برکناری حکومت پهلوی، برگزاری رویدادهای مربوط به مد و فشن در ایران پایان نیافت و امروزه رویدادهای مختلفی در این زمینه برگزار می‌گردد.

در نظر داشته باشید که اصلی‌ترین شرط برگزاری این نوع رویدادها، سازگاری با قوانین و شروط جمهوری اسلامی است. در ادامه به بررسی هر  یک از این رویدادها می‌پردازیم.

جشنواره بین‌المللی مد و لباس فجر

جشنواره بین‌المللی طراحی مد به نام فجر، یک رویداد دولتی محسوب می‌شود که امکان برگزاری در سراسر کشور را دارد؛ البته این رویداد تا به الان در شهر تهران برگزار شده و طراحان مد و لباس را از سراسر جهان به خود جلب کرده است.

رویداد فشن شو معلولان تهران

این رویداد یک رویداد خصوصی است که در شهر تهران برگزار می‌شود. این رویداد برای اولین بار در سال 2018 در ایران برگزار شد. مدل‌های لباس در این رویداد دارای مشکلات جسمی بودند و لباس‌های آن‌ها متناسب با مشکلات جسمی‌شان طراحی و تولید می‌شد؛ بدین منظور افراد دارای معلولیت‌های جسمی می‌توانستند تا با استفاده از این لباس‌ها، راحت‌تر به فعالیت روزانه‌شان ادامه دهند.

نمایشگاه ملی مد و پوشاک ایرانی شهرداری تهران

شهرداری تهران یک سازمان غیر دولتی است و بدین منظور، این رویداد نیز غیر دولتی محسوب می‌شود. در این رویداد لباس‌ها و کلاه‌های اسلامی و در کل هر چیزی که مربوط به پوشش اسلامی باشد، به نمایش گذاشته می‌شود.

در این مطلب با تاریخچه مد و فشن در ایران از ابتدا تا به امروز آشنا شدید. لازم به ذکر است که مد و فشن در ایران همواره با تغییرات زیادی همراه بوده است. اصلی‌ترین عوامل پدید آمدن این تغییرات را می‌توان در تحولات سیاسی مانند روی کار آمدن حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی و همچنین اعمال قوانینی دانست که منجر به ورود فرهنگ پوشش جدید به داخل کشور شد.