کپی کاری بلای جان صنعت پوشاک
جامه پوش: بخش طراحی در مد و لباس عمومی ایرانیان فراموش شده است. به جز معدود افرادی که حاضرند به صورت شخصی هزینه یک طراحی ویژه را بپردازند، آنچه در دنیای پوشاک ایرانی غایب است بخش طراحی است. کپی کاری بخش عمده ای از این خلا را پر کرده است. اتفاقی که آینده خوبی را برای صنعت پوشاک کشور رقم نخواهد زد. گزارش زیر به این موضوع می پردازد:
آیا فعالیت و همکاری طراحان لباس در کارگاه‌های تولیدی به سود مصرف‌کننده است؟ پاسخ مثبت است. تولیدکنندگان می‌گویند به سبب نبود قوانین صحیح در حوزه طراحی لباس و همین‌طور کاهش فروش در سال‌های اخیر، نیاز به طراح در کارگاه‌های تولیدی از بین رفته اما کارشناسان می‌گویند طراح لباس عملا «ناظر کیفی» است و می‌تواند محصول را هم برای مصرف‌کننده و هم تولیدکننده مقرون به صرفه کند.
نبود قوانین مربوطه
مشاهدات نشان می‌دهد برندهای معتبر تولید لباس یا از طراح لباس استفاده می‌کنند یا به واسطه فردی که مدرک طراحی دارد، شروع به فعالیت کرده‌اند. یکی از تولیدکنندگان لباس مجلسی زنانه درباره شرایط طراحان لباس در صنعت مد و پوشاک به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «عملا بدون وجود طراح شروع به کار مزون سخت خواهد بود، اما ضمانتی برای حضور بلندمدت آنها در کارگاه نیست.» میلاد افشین‌منش می‌گوید: «مدتی پیش طرحی تبیین شد تحت عنوان ساماندهی صنعت مد و لباس که متاسفانه به آخر نرسید چراکه مشکلات قانونی زیادی وجود دارد.» به گفته این تولیدکننده، طراحان لباس به دو گونه با تولیدکنندگان همکاری می‌کنند: «یا طرح را می‌فروشند یا در تیراژ شریک می‌شوند. شراکت در تیراژ لباس به سبب شرایط نامناسب بازار چندان رایج نیست و تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند طرح را بخرند.» افشین‌منش می‌گوید: «معمولا طرح‌هایی را ارائه می‌دهند و اگر مورد قبول باشد بین ۵۰۰هزار تومان تا یک میلیون به طراح می‌پردازیم. البته همه مزون‌ها گروهی طراح دارند که عملا صوری است و تنها مسوول گروه طراح است.» افشین‌منش می‌گوید یکی از مشکلات این بخش از صنعت مد و لباس نبود قوانین «سفت و محکم درباره حق مالکیت معنوی است. متاسفانه شاهد بودیم که از طرح‌های برگزیده جشنواره‌های طراحی لباس هم کپی زدند و نهایتا ۲۰میلیون تومان جریمه شدند. مبلغی که در مقابل سود حاصل از کپی طرح شوخی است. این شرایط باعث شده کسی طراح‌ها را جدی نگیرد وگرنه حضور چنین عضوی در صنعت لباس مطمئنا می‌تواند بازار را تکان دهد. ناگفته هم نماند که برخی از مزون‌ها از دانشجوهای طراحی استفاده می‌کنند که هزینه آنچنانی نداشته باشند. مسائل مربوط به بیمه و قوانین وزارت کار هم که جای خودش.» این تولیدکننده می‌گوید: «برای مثال ما بعد از چند سال سلیقه مشتری را درآوردیم و الان بر اساس نیاز بازارمان لباس تهیه می‌کنیم، اما طراحان لباس به این نکته توجه نمی‌کنند و می‌خواهند طرح‌های جدید ارائه بدهند که عملا بازار تولیدکننده را به خطر می‌اندازد.»
حضور طراح مقرون به صرفه است
یکی از کارشناسان می‌گوید حضور طراحان لباس در کارگاه تولیدی هم کیفیت و هم قیمت‌ها را بالانس می‌کند. مهناز چترفیروزه طراح لباس می‌گوید: «در بازارهای جهانی و کشورهایی که در صنعت پوشاک پیشرو هستند نقش طراح بسیار مهم و کلیدی است، اما در کشور ما طراح هنوز جایگاه خودش را پیدا نکرده‌است و اغلب لباس‌های تولیدی کپی برندهای خارجی هستند. اغلب تولیدکنندگان بر این باور هستند که طراحی اهمیت و تاثیر چندانی ندارد؛ تا وقتی می‌شود بی‌مزد و منت کارهای موفق کشورهای دیگر را کپی کرد، چرا باید زیر بار هزینه طراحی رفت؟»
به گفته چترفیروزه در چند سال اخیر برندهایی پا گرفته‌اند که سعی دارند طرح‌های خودشان را تولید کنند «که تا حدودی هم موفق بودند، اما همچنان به عقیده من ما در ابتدای راه هستیم و تا رسیدن به نقطه مطلوب راه بسیاری در پیش داریم».
این طراح لباس به این سوال که چگونه حضور طراح، تولید لباس را مقرون به صرفه می‌کند پاسخ می‌دهد: «می‌شود و کار سختی نیست؛ کافی است فرهنگ حضور طراح در چرخه تولید لباس را پیدا کنیم. طراحی بسیار مهم است و مزایای بسیاری دارد مثل اینکه شما کار متفاوت در بازار عرضه می‌کنید یا متناسب با وضعیت موجود با درنظر گرفتن نوع پارچه طرح می‌زنید یا در مسیر برند شدن قدم بر‌می‌دارید.» به گفته چترفیروزه «اتفاقا حضور تیم طراحی باعث می‌شود جلوی تولید لباس‌های نامناسب و متفاوت با فرهنگ و نیاز جامعه گرفته شود؛ این هم به نفع تولیدکننده است هم مردم و درنهایت کشور. مثل هر حرفه دیگری می‌توان با دستمزد و شرایط همکاری متفاوت، طراح استخدام کرد. نسبت به دیگر هزینه‌های تولید، طراحان لباس دستمزد بالایی ندارند. به خصوص اگر سراغ بخش دانشگاهی بروید و از دانشجویان استفاده کنید.»
او درباره مشکلات طراحان لباس می‌گوید: «اولین مشکل پیش پای یک طراح حرفه‌ای نداشتن مرجع قانونی برای ثبت اثر است. مرجعی که شما بتوانید از طریق آن پیگیر حقوق مادی و معنوی خودتان باشید. تنها جایی که می‌توان کار ثبت کرد کارگروه مد و لباس وابسته به ارشاد است که آنها هم هیچ ضمانت اجرایی ندارند و در نهایت دست شما به جایی نمی‌رسد.»
به گفته این فعال حوزه پوشاک، نبود صنفی مشخص برای طراحان لباس باعث شده ازهم‌گسستگی زیادی بین آنها باشد: «تکلیف یک طراح که بسیار هم خلاق است و در خانه کار می‌کند چیست؟ نه شرکتی دارد، نه دفتری و نه واحد صنفی؛ چندسال پیش یک رسته در اتحادیه پوشاک تهران به عنوان طراح ثبت شد، اما چقدر کاربردی و مفید بوده را نمی‌دانم. باید بررسی کرد. قوانین بسیاری داریم که در حد مصوبه ماندند و اجرایی نشده‌اند.»
او درباره تاثیر کرونا بر بازار می‌گوید: «وقتی مراسم و مهمانی‌ها تعطیل شده دیگر کسی دل و دماغ ندارد که لباس بخرد یا بدوزد. کمبود پارچه و ملزومات تولید هم در این دو سال مزید بر علت شده است. هزینه تولید بالاست و اغلب لباس‌ها با کیفیت پایین تولید می‌شوند که شاید برای تولیدکننده و مصرف‌کننده مقرون به صرفه شود.» البته چترفیروزه معتقد است دوران قرنطینه عایدی هم داشت: «به عنوان مثال فرهنگ خرید آنلاین جا افتاده است. شاید سال‌ها زمان ببرد تا مردم اعتماد کنند که بدون لمس و پرو کردن هم می‌توان لباس خرید.» به گفته او پس از تحریم‌ها و با خروج برندهای خارجی از بازار«فضا برای برندهای نوپای ایرانی باز شده است و حالا مردم هم کم‌کم دارند با تولیدات داخل آشتی می‌کنند و برای جنس با کیفیت و زیبای ایرانی هم خوب پول می‌دهند. مزون‌های زیر‌زمینی که با طراحان خلاق و تولیدکننده‌های کوچک کار می‌کنند اتفاقا رشد کرده و محصولات خارجی جایشان را به لباس‌های با‌کیفیت داخلی داده‌‌اند».
طراحی خوب چند؟
برای طراحی و دوخت یک مدل مانتو قیمت‌ها از ۵۰۰هزار تومان شروع می‌شود و به ۴ تا ۵میلیون بسته به نوع مدل، کیفیت پارچه و موقعیت و شهرت مزون یا طراح می‌رسد. طراحی لباس‌های عصر و شب اگر تک‌دوز و احتمالا دست‌دوز باشند از یک و نیم تا ۲میلیون و حتی بیشتر قیمت‌گذاری می‌شوند. اگر هم طراح و هم خیاط در مرکز شهر باشند و اسم و رسم چندانی نداشته باشند که دیگر قیمت توافقی است. قیمتی که اتحادیه‌ها اعلام می‌کنند اغلب قیمت پایه و تنها برای واحد‌های دارای پروانه است. گاهی چون لباس یک اثر هنری محسوب می‌شود بسته به موقعیت سفارش‌دهنده و طراح می‌تواند چند برابر این قیمت‌هایی که گفته شد هزینه‌بردار شود. این جور لباس‌ها پارچه و تزئینات خاص و گران‌قیمتی هم دارند.
گرچه تولیدکنندگان می‌گویند حضور طراح صرفا برای «شروع کار» مهم است، اما به گفته کارشناسان حضور طراح در کارگاه‌های دوخت لباس می‌تواند هم برای مصرف‌کننده و هم تولیدکننده صرفه اقتصادی داشته باشد. به گفته آنها هزینه تولید پایین می‌آید چون طراح لباس با جنس‌های مختلف پارچه آشنایی دارد و کیفیت پارچه را خوب تشخیص می‌دهد در نتیجه تولیدکننده محصول بی‌کیفیت یا نامناسب تولید نمی‌کند و مرجوعی کم می‌شود؛ اما با توجه به نبود قوانین و صنف مشخصی در این حوزه، طراحان لباس با پراکندگی زیادی در بخش‌هایی از صنعت پوشاک مشغول به کار هستند و بعید است به این زودی به طور تخصصی وارد بازار مد و پوشاک شوند.
منبع: دنیای اقتصاد