برآمدن صنعت مد در دوران پهلوی
جامه پوش: در زمان پهلوی، مد لباس در ایران تحت تأثیر فرهنگ غربی قرار گرفت. دوران پهلوی، شامل دو دورهٔ پهلوی اول (1925-1941) و پهلوی دوم (1953-1979) است. در این دوران، تلاشهایی برای مدرنسازی و غربگرایی در سبکهای لباسی وجود داشت.
در دورهٔ پهلوی اول، رضا خان، پس از بهخلاف قانونی که ممنوعیت پوشیدن عمامه برای زنان بود، به عنوان شاه جدید انتخاب شد و دیکتاتوری خود را آغاز کرد. او تلاش کرد تا با راهاندازی یک سری اصلاحات، ایران را به سمت مدرنیته و تغییرات اجتماعی حرکت دهد. او برای تشویق زنان به رهایی از تحت تأثیر قوانین و سنتهای سنتی، مصوبهها و برنامههایی را اعلام کرد. در این دوران، زنان بیشتر به سمت لباسهای غربی روی آوردند و لباسهای سنتی را کنار گذاشتند. زنان شروع به پوشیدن مانتوها، دامنهای کوتاه، کاپشنها و کلاههای مدرن کردند.
در دورهٔ پهلوی دوم، که با آمدن محمدرضا به قدرت (1953-1979) آغاز شد، تلاشهای بیشتری برای مدرنسازی و غربگرایی در سبکهای لباسی انجام شد. شاه و شاهبانوی ایران، فرهنگ غرب را الگو قرار دادند و زنان و مردان به طور گستردهای لباسهای غربی را به جای لباسهای سنتی پوشیدند. در این دوران، زنان معمولاً مانتوها، کتوشلوارها، دامنها، پالتوها و لباسهای مدرن دیگر را پوشیدند. مردان نیز به سمت پوشیدن کت و شلوار و لباسهای غربی مانند پیراهن و پالتو حرکت کردند.
به طور کلی، در زمان پهلوی، مد لباس بیشتر به سمت غربگرایی و پوشیدن لباسهای غربی پیش رفت و لباسهای سنتی به مرور زمان کمتر استفاده میشدند. این تغییرات در سبکهای لباسی جزء تلاشهایی بودند که برای مدرنسازی و تغییرات اجتماعی در ایران در آن دزمان صورت گرفت. البته، این تغییرات به شدت در جوامع روستایی و قشرهای محافظهکار تاثیر کمتری داشتند و لباسهای سنتی در این مناطق همچنان استفاده میشدند.
یکی از موضوعات حائز اهمیت در دوران حکومت پهلوی در ایران، بررسی جلوههایی از تجدد و نوگرایی است که بر بخشهای بسیاری از جامعه نفوذ یافته و اصلیترین شاخه آن را میتوان به مبحث مد و پوشاک در دوران مذکور تعمیم داد. در نتیجه دگرگونیهای اجتماعی، پوشاک مردان و زنان ایرانی دچار تحولات عمده شده که به نوعی متاثر از ژورنالهای اروپایی و لباس مردمان غربی بوده است.
اگر بخواهیم تعریف مختصری از واژه «مد» ارائه دهیم، میتوانیم به سخن «بدرالملوک بامداد» در کتاب «خانهداری» اشاره کنیم «مد را تغییراتی میگویند که بشر برای راضی کردن حس تنوعدوستی خودش در لباس و اسباب خانه میدهد.» در دوره پهلوی انواع ژورنالها از مزونهای اروپایی بهویژه فرانسوی، به دربار ایران راه پیدا کرد که در ابتدا صرفا مورد توجه خانواده سلطنتی و عدهای از اشراف قرار گرفت.
در دوره پهلوی اول، سبک پوشش به شکل نخستین نوع از لباس زنان اروپایی شامل «میدی»، لباس یک تکه بلند و فاقد هرگونه برش در کمر بود که در دو نوع جلو باز و جلو بسته مشاهده میشد. کمربند نازکی از پارچه روی کمر، یقه لباسها به شکل جلو بسته و گرد، حالت V کوچک یا کراواتی بود و در این زمان بانوان عموما مانند آقایان کلاه به سر میگذاشتند اما در دوره پهلوی دوم و در دهههای مختلف، تغییرات چشمگیری در دوخت لباسها مشاهده شد که کاملا برگرفته از صنعت مد کشورهای غربی است و بسته به تغییرات آنها، در ایران نیز انتخاب نوع لباسها با تحولاتی همراه شد.
یکی از مدلهای پوشاکی که مورد توجه قرار گرفت «مانتو» بود که در طرحها و سبکهای زمستانی مثل پالتو رواج پیدا کرد. مد و سبک لباس در دهه۱۳۲۰ چه در اروپا و چه در ایران، استفاده از دامنهای چیندار و پلیسه بود که قد آن تا زیر زانو ادامه داشت و اغلب بدون جوراب یا جورابهای نایلونی مورد استفاده قرار میگرفت. شانههای لباسها پهنتر و از اپل در دوخت سرشانه لباس استفاده شد.
یقههای انگلیسی، مولفه اصلی کت و شلوارها یا پیراهنهای دهه۲۰ به شمار میروند. البته در این دهه نکته حائز اهمیت این است که هنوز اقشار متوسط مردم بهدلیل مشکلات اقتصادی توان پوشیدن لباسهایی طبق مد را نداشتند و صرفا طبقههایی خاص از این سبک پوشش پیروی میکردند. در دهه۱۳۳۰ شاهد نقش پررنگ و موثر مجلات و روزنامهها برای ترویج لباسهای غربی هستیم که قشر زیادی از جامعه تحت تاثیر این مجلات به سمت تغییر سبک پوشش روی آوردند.
البسه رایج در آن دهه بیشتر لباسهایی با یقههای باز و دکلته بود. دامنها به دو دسته پرچین، نیمکلوش و دامنهای تنگ و بدون چین تقسیم شدند. آستین لباسها اکثرا کوتاه و تمایل به لباس بدون آستین بیشتر شد. اپل در سرشانه لباس از بین رفت و بیشتر به نشان دادن شانههای طبیعی روی آوردند. در دهه۱۳۴۰ خورشیدی، به دنبال رشد اقتصادی و بهتر شدن اوضاع گروههای بیشتری از جمعیت شهری و همچنین توسعه ابزار تبلیغاتی مثل مجلهها و تلویزیون، اکثر مردم عامه نیز امکان تبعیت از مدهای اروپایی را داشتند.